Nederlandse Boeken
Nederlandse boeken | Franse boeken | Engelse boeken | Romans | Historische Bronnen
• In het spoor van de katharen – Hanny Alders
• De katharen – Malcolm Barber
• De religie van de katharen - oorsprong en inwijding – Jean Blum
• Ketters – Teun de Vries
• Ketterijen in middeleeuws Europa – Michel Gybels
• Katharen – Michel Gybels, Marc Bogaerts, Raymond Doms, Bram Moerland
• Montaillou, een ketters dorp in de Pyreneeën 1294-1324 – Emmanuel Le Roy Ladurie
• De tragedie van de katharen – Claude Lebédel & Cathérine Bibollet
• De katharen, opkomst en ondergang van een vredelievende ketterse sekte – W.P. Martens
• Katharen en de val van Montségur – Bram Moerland
• Schatgraven in Nag Hammadi - een inleiding tot de gnostiek – Bram Moerland
• Schatgraven in Thomas – Bram Moerland
• Ketters, heksen en andere zondebokken - vervolging als middel tot macht – R.I. Moore
• Het land der katharen – Ankie Nolen
• De volmaakte ketterij – Stephen O'Shea
• De geschiedenis van de katharen – Michel Roquebert
• Katharen in Europa - kruistochten en inquisitie – Yves Van Buyten & Willy Vanderzeypen
• De tempeliers, huurlingen van de paus – Yves Van Buyten & Willy Vanderzeypen
• Bernardus van Clairvaux, van monnik tot ketterjager – Yves Van Buyten & Willy Vanderzeypen
• Het verhaal van de Graal – Yves Van Buyten & Willy Vanderzeypen
• Ridderkoningen strijden om Europa – Yves Van Buyten & Willy Vanderzeypen
• Unde Malum, dualisme bij manicheeërs en katharen – John Van Schaik
• De katharen, feit en fictie – John Van Schaik
• De laatste katharen – René Weis
• De roep van de katharen – Karel Wellinghoff
Hanny Alders
IN HET SPOOR VAN DE KATHAREN
Ter voorbereiding van haar historische roman over de katharen (‘De volmaakte
ketter’) maakte Hanny Alders een studiereis door de streek.
Dit boek is het verslag van die reis.
Verwacht geen reisgids, daarvoor
is het boek niet compleet genoeg en brengt het te weinig praktische
informatie. Wat je wel mag verwachten is een vlotte (beperkte)
kennismaking met een prachtige streek.
Beslist een aanrader voor wie het
"Pays Cathare" op zijn reisschema heeft staan.
(Uitgeverij Conserve - 1999 - ISBN 90-5429-120-6)
Malcolm Barber
DE KATHAREN
Bij Uitgeverij Pearson Education Benelux verscheen de Nederlandse vertaling van het in kringen van
wetenschappers en historici hoog gewaardeerde boek ‘The Cathars -
Dualist Heretics in Languedoc in the High Middle Ages’ van Malcolm
Barber, hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Reading
(Engeland). De Nederlandse vertaling kreeg als titel "De Katharen" en werd als
paperback-editie uitgegeven, voorzien van een mooi ogende cover met een
kleurenfoto van het kasteel van Peyrepertuse.
In het boek werden ook tal van zwart/wit foto's, verklarende tabellen,
overzichtskaarten en een chronologisch overzicht van de Albigenzische
kruistochten opgenomen, wat voor de lezer een boeiende en tegelijk
aanvullende verduidelijking is.
Bijzonder interessant en verdienstelijk is hier de wel heel uitvoerige
lijst van aanbevolen literatuur, die maar liefst 25 bladzijden omvat,
het register en de zeer relevante voetnoten, mooi ingedeeld per
hoofdstuk, die voor de geïnteresseerde lezer op zoek naar meer, een
onuitputtelijke bron van informatie zijn. Bij mijn weten is er tot
dusver geen enkel ander Nederlandstalig werk over de katharen
beschikbaar dat zulke uitgebreide literatuurlijst en voetnoten
weergeeft, wat het boek alleen al daarvoor de moeite waard maakt.
<
Lees de hele recensie van Michel Gybels. >
(Pearson Education Benelux, Amsterdam - 2004 - ISBN 90-430-0948-2)
Jean Blum
DE RELIGIE VAN DE KATHAREN
Oorsprong en inwijding
Het is ons eerlijk gezegd een compleet raadsel waarom uitgeverij
Ankh-Hermes precies dit boek van Jean Blum in het Nederlands heeft
uitgebracht, terwijl er zoveel beter materiaal op een vertaling ligt te
wachten. Inhoudelijk stelt het weinig voor, het is, zoals steeds bij Jean Blum, een
doorslagje van zijn vorige boeken (al zal dat nu nog niet opvallen want
dit is de allereerste Nederlandse vertaling van een Blum-boek).
Over die
werkwijze schreef Anne Brenon al in 1989 in een recensie: “Na ‘De
boodschap van de Katharen’ en ‘De Mysteries (en inwijding) van de
Katharen’, ziehier ‘Mysterie en Boodschap van de Katharen’. Niemand
twijfelt eraan dat we ons binnenkort zullen mogen verwachten aan ‘Boodschap en
Mysterie van de Katharen’.” (Heresis 12)
Blum, die
blijkbaar alleen door zijn uitgever ernstig wordt genomen, noemt zich
een volgeling van Déodat Roché maar mist diens spirituele
inzichten. Ook Otto Rahn's verhaal van de Pyrenese Graal wordt door hem
weer opgenomen maar uiteindelijk is het allemaal heel oppervlakkig,
zonder enige diepgang. Zonde van het papier.
(Uitgeverij Ankh-Hermes - 2002 - ISBN 90-202-8284-0)
Theun
de Vries
KETTERS
Van de 700 pagina's van dit indrukwekkende boek (‘Veertien eeuwen
ketterij, volksbeweging en kettergericht’) zijn er een kleine 100
aan het dualisme gewijd en daarvan slechts een 30-tal aan de katharen.
Je zou je dus terecht kunnen afvragen of het boek hier wel thuishoort,
maar we kregen er zoveel vragen en opmerkingen over (en er is al zo
weinig materiaal beschikbaar in het Nederlands) dat we het toch maar
hebben toegevoegd. Deze bespreking heeft het dus enkel over die
hoofdstukken waarin het over de katharen gaat en daarover zijn we niet
echt enthousiast. Een boek als dit vraagt een enorme research en
misschien heeft Theun de Vries wat te veel hooi op zijn vork genomen.
Als we naar de geraadpleegde bronnen kijken vinden we daar René
Nelli, Fernand Niel, Steven Runciman, Arno Borst en een enkele
keer Zoë Oldenbourg, allemaal specialisten, dat wel, maar geen
enkel werk dat recenter is dan de jaren 1960. ‘Ketters’ dateert
uit 1982 toen het tweedelige ‘Les Cathares’ van Jean Duvernoy al
enkele jaren beschikbaar was (hij was de eerste die gebruik kon
maken van alle tot op heden ontdekte kathaarse teksten) en ook
de eerste twee delen van Michel Roquebert's ‘L’Epopée Cathare’
waren al verschenen. Voor zijn teksten over het dualisme en de
kathaarse religie maakte de Vries zelfs gebruik van een boek van
Ignaz von Döllinger uit... 1890!
< lees de hele recensie van
Marc Bogaerts >
(Uitgeverij Querido - 1982 - ISBN 90-214-8663-6)
Michel Gybels
KETTERIJEN IN MIDDELEEUWS EUROPA
De strijd voor een eigen religieuze identiteit
We kennen Michel Gybels
vooral van de archeologiepagina's op deze website en als
mede-oprichter van het Studiecentrum Als Catars, waarvan hij tot
begin 2010 ook voorzitter was. Maar eigenlijk verdiept hij zich
al meer dan dertig jaar in de geschiedenis van middeleeuwse
ketters als katharen en bogomielen. En vandaag doet hij dat
zelfs vanuit zijn geliefde Languedoc waar hij inmiddels ook woont.
Dit boek is de neerslag van die studie.
Het behandelt ontstaan, opkomst en ondergang van wat men later de
kathaarse ketterij is gaan noemen.
Er wordt uitgebreid stilgestaan bij de
belangrijkste bewegingen ‘van het kathaarse type’ in Vlaanderen, de
Champagnestreek, het Rijnland, het noorden van Spanje en uiteraard de
Languedoc, maar ook bij de ‘zusterbeweging’ van de bogomielen in de
Balkan. Veel aandacht gaat naar de rol van de vrouw in de diverse
ketterse families, een onderwerp dat de auteur nauw aan het hart ligt.
Sommige bijdragen verschenen reeds eerder in
diverse publicaties maar werden, waar nodig, grondig geactualiseerd. Het
boek telt 372 pagina's waaronder 22 met schitterende kleurenfoto's van
fotografe Christelle Olislagers, levenspartner van de auteur en ook geen onbekende
voor de trouwe bezoekers van deze website.
(2011 - ISBN 978-90-484-1976-0)
Bestel via deze weblink:
https://shop.lecturium.nl/boek/6816/ketterijen-in-middeleeuws-europa
Michel Gybels, Marc Bogaerts,
Raymond Doms, Bram
Moerland
KATHAREN
Dit boek verscheen ter gelegenheid van het tweede colloquium in Leuven,
op zondag 28 november 2004, kort voor de oprichting van het Studiecentrum Als
Catars.
Het bevat, naast een voorwoord van Willy
Vanderzeypen, vier uitgebreide colloquiumbijdragen: Het
belang van de vrouw en de familias binnen de kathaarse traditie
(Michel Gybels); De kathaarse mythe, een evenwichtsoefening op de
grens tussen geschiedenis en verbeelding (Marc Bogaerts);
Bernardus van Clairvaux, een heilige? (Raymond Doms); De
veranderende visie op de geschiedenis van het christendom (Bram
Moerland).
Raymond Doms vertaalde bovendien elf geëngageerde teksten van de
troubadours Guilhem de Montanhagol, Guilhem Figueira, Raimon de Miraval,
Gaucelm Faidit, Peire Cardenal en Bernart Sicart de Marvejols.
(Het boek is niet meer verkrijgbaar.)
Emmanuel Le Roy Ladurie
MONTAILLOU
Een ketters dorp in de Pyreneeën 1294-1324
Dit boek is gebaseerd op de ondervragingen van inquisiteur Jacques Fournier
(de latere paus Benedictus XII) zoals die werden uitgegeven door Jean
Duvernoy.
Fournier's ondervragingen waren zo grondig en gedetailleerd dat Ladurie
aan de hand daarvan een haarscherp beeld kan schetsen van de
middeleeuwse samenleving in dit afgelegen bergdorp in de buurt van
Ax-les-Thermes.
De onderlinge verhoudingen, de ruzies, de roddel, het zit er allemaal
in. Fascinerende lectuur!
Ladurie maakte bovendien niet de fout zijn boek voor te stellen als een
geschiedenis van het katharisme. Hij zag het gewoon als een middeleeuwse
dorpsgeschiedenis (zoals blijkt uit de Franse titel: ‘Montaillou,
village occitan’) wat het ook was. Andere auteurs die zich op
dezelfde bronnen baseerden liepen wel in die val (zie bijv. René Weis,
‘De laatste katharen’).
Het boek speelt zich af in de periode 1294-1324, meer dan een halve eeuw na
de val van Montségur, het katharisme loopt op zijn laatste benen en kent
onder impuls van de broers Authié uit Ax-les-Thermes nog een laatste
opflakkering. Maar het is niet meer de bloeiende religie van een eeuw
vroeger...
(Ed. Gallimard - 1975; vert. Bert Bakker, Amsterdam - 1984 - ISBN
90-6019-682-1)
Claude Lebédel & Cathérine Bibollet
DE TRAGEDIE VAN DE KATHAREN
De Franse uitgever Ouest-France heeft een reputatie te verdedigen wat
betreft toeristische uitgaven van hoge kwaliteit.
Of het nu om eenvoudige bezoekersgidsjes gaat of om volumineuzere
werken, prachtig fotomateriaal wordt steeds gekoppeld aan degelijke
informatie waarvoor gekwalificeerde mensen worden ingeschakeld.
Dat is hier niet anders. Historicus Claude Lebédel beschrijft niet
alleen oorzaak, verloop en gevolgen van de kruistocht tegen de katharen,
maar ook de context en de omstandigheden waarin ze plaatsvond.
Bovendien is het boek zeer mooi uitgegeven, bevat het heel wat
interessante ‘randinformatie’ en is het prachtig geïllustreerd
met foto's van Cathérine Bibollet en overzichtelijke
landkaarten. Ons enig puntje van kritiek betreft de vertaling
die een nogal ‘officiëel’ taalgebruik hanteert. Misschien was de
vertaler niet voldoende vertrouwd met het onderwerp maar een wat
vlotter Nederlands (in plaats van vertaald Frans) zou de
leesbaarheid zeker ten goede komen.
Dit boek is een absolute aanrader voor wie niet alleen in de geschiedenis
maar ook in de streek geïnteresseerd is. In dat verband hebben we nog
een tip voor onze uitgeverijen. Eveneens bij Ouest-France verscheen in
de reeks ‘Itinéraires de découvertes’ een prachtig geïllustreerde en
zeer complete reisgids onder de titel ‘Le Pays Cathare’. Wie waagt zich
aan een vertaling?
(Uitgeverij Synthese, Den Haag - 2004 - ISBN 90-6271-961-9)
W.P. Martens
DE KATHAREN
Opkomst en ondergang
van een vredelievende ketterse sekte
De auteur geeft een overzicht van de kathaarse leer enerzijds en de
kruistocht tegen de katharen anderzijds. Maar hij laat zich nogal eens
meeslepen in zijn enthousiasme de kathaarse zaak te verdedigen.
Zo lezen we over Simon de Montfort: “Even hebzuchtig als
heerszuchtig, trouweloos, zonder ander levensdoel dan het bemachtigen
van andermans goederen, belichaamt deze roofridder niet alleen het ware
ideaal van de kruisvaarders maar tevens is hij de verpersoonlijkte
rancune van de barbaar tegen de dragers van de schitterende meridionale
beschaving.”
Als ‘objectieve geschiedschrijving’ kan dat tellen.
De Occitanen hadden zich ongetwijfeld wel kunnen vinden in deze uitspraak maar de
kruisvaarders dachten er beslist anders over. We mogen niet uit het
oog verliezen dat Montort handelde binnen een ‘wettelijk kader’ dat door
de Kerk was geschapen. Bovendien was niet Monfort maar abt Arnaud-Amaury
de aanvoerder van de kruisvaarders tijdens de invasie (en tijdens de
slachtpartij van Béziers).
< lees de hele recensie van Marc Bogaerts >
(Uitgeverij Servire, Katwijk - 1980 - ISBN 90-6325-243-9)
Bram
Moerland
DE KATHAREN
De overwinning van de vrijheid
Dit is beslist een aanrader. Sinds het boek voor het eerst werd
gepubliceerd (in 1992) is het uitgegroeid tot een echte klassieker.
Op net geen 200 pagina's geeft de auteur niet alleen een overzicht
van de kathaarse geschiedenis, maar gaat hij ook dieper in op de religie
zelf met heel wat aandacht voor haar gnostische wortels. Een groot pluspunt
daarbij is dat je geen historicus of theoloog hoeft te zijn om het boek te
lezen, de heldere stijl maakt het voor iedereen toegankelijk.
Ter gelegenheid van zijn derde druk in 2003 werd het boek door de auteur volledig herzien en aangepast aan de nieuwste
ontwikkelingen in het historisch onderzoek.
Zo werd de geschiedenis van de kruistochten uitgebreid en is er
ook meer aandacht voor de Occitaanse maatschappij en cultuur als de wereld
waarin het katharisme kon bloeien. Een aantal bijlages werd toegevoegd,
zoals een verklarende woordenlijst, een chronologisch overzicht en een
uitgebreide bibliografie. Het is misschien niet het dikste, maar zonder
twijfel het compleetste boek over de katharen dat tot op heden in het
Nederlands werd gepubliceerd.
Het boek verscheen eerder bij Uitgeverij Mirananda onder de titel
“Montségur - Gnosis, gnostiek en de katharen” en herwerkt en uitgebreid
bij Uitgeverij Synthese onder de titel “Katharen
en de val van Montségur”. De recentste uitgave kreeg een
nieuwe ‘look’ en een nieuwe opmaak.
(Uitgeverij AnkhHermes, Utrecht - 2014 - ISBN 9789020210750)
Bram
Moerland
GNOSIS EN GNOSTIEK
De bevrijding van de liefde
Het onderwerp van dit boek zijn de gnostische teksten die werden
gevonden bij Nag Hammadi, in Egypte, en die dateren uit de eerste
eeuwen na Christus.
Maar wat is dat eigenlijk ‘de gnostiek’?
En wat is de link met de katharen?
Stap voor stap maakt Bram Moerland de lezer vertrouwd met de wereld
waarin deze teksten geschreven werden.
(Uitgeverij
AnkhHermes, Utrecht - 2014 - ISBN 9789020210798)
Bram
Moerland
HET EVANGELIE VAN THOMAS
Het weten van een ongelovige
Het Thomas-evangelie is een van de teksten die in 1945 bij Nag Hammadi
werden teruggevonden. Het is van die vondst voor velen de meest tot de
verbeelding sprekende tekst. Anders dan de evangeliën uit het Nieuwe
Testament bevat het Thomas-evangelie geen levensgeschiedenis van Jezus;
de kruisiging en de opstanding komen er niet in voor. Jezus is hier geen
god, maar een wijsheidsleraar die bepaalde inzichten verwoordt. Het
Thomas-evangelie is meer een spiritueel lesboek.
Bram Moerland bestudeerde en vertaalde de 114 zogeheten logions,
de ‘woorden’ van Jezus uit het Thomas-evangelie, en voorzag die van
toelichting. Veel van deze logions zijn nogal duister en cryptisch, en
voor de hedendaagse lezer niet altijd eenvoudig te duiden. Studies die
tot nu toe zijn verschenen over dit evangelie becommentariëren het
gewoonlijk vanuit de traditioneel christelijke hoek, waardoor geen recht
wordt gedaan aan de oorspronkelijkheid van deze tekst. Andere studies
hebben veelal een hoog academisch gehalte. Bram Moerland laat de teksten
van het Thomas-evangelie nu oplichten in hun oorspronkelijke betekenis,
los van de later gevormde christelijke theologie. Bovendien verstaat hij
de kunst zijn bevindingen in klare taal te presenteren.
‘Schatgraven in Thomas’ maakt de nog altijd fascinerende teksten van het
Thomas-evangelie toegankelijk voor een brede kring van belangstellenden,
in hun oorspronkelijke betekenis, als een belangwekkend document uit de
beginperiode van het christendom. Daarmee laat Schatgraven in Thomas op
verstaanbare wijze een verrassend andere visie zien op de historische
betekenis van Jezus, geheel anders dan die van het latere kerkelijke
christendom, dat deze visie lang geleden tot ketterij heeft verklaard.
Bram Moerland maakt op overtuigende wijze aannemelijk dat deze
‘ketterse’ visie wel eens de oorspronkelijke leer van Jezus zou kunnen
zijn.
(Uitgeverij AnkhHermes, Utrecht - 2014 - ISBN 9789020210774)
R.I.
Moore
KETTERS, HEKSEN EN ANDERE ZONDEBOKKEN
Vervolging als middel tot macht (950-1250)
Dit is de Nederlandse vertaling van The formation of an persecuting society
van de bekende Engelse medievist Robert I. Moore, een boek dat een
totaal nieuw licht werpt op de repressie van een aantal minderheidsgroepen
in de late Middeleeuwen.
In de loop van de elfde en twaalfde eeuw werd Europa tot wat het sindsdien is geweest
- een maatschappij van vervolging.
Tegen de volksketterij die in deze periode opkwam werd de Inquisitie in het leven
geroepen, met tegenmaatregelen die in geen verhouding stonden tot de werkelijke
bedreiging van de ketterij voor de Kerk. Wilde verhalen werden verkondigd over
de praktijken van de ketters, evenals over de verdorvenheden van andere
belangrijke groepen die in deze tijd steeds meer en steeds wreder werden
vervolgd: joden en melaatsen in de eerste plaats en, minder bekend, ook
homoseksuelen en prostituées.
Moore geeft een gedetailleerde beschrijving van elk van deze vervolgde groepen,
hoe er in de christelijke maatschappij over hen werd gedacht en hoe zij door
allerlei dwangmaatregelen uit de gemeenschap werden gestoten. Daarbij brengt
hij opvallende overeenkomsten in de behandeling van de diverse minderheden
aan het licht.
Die vervolging vond haar oorsprong in de diepgaande veranderingen die het Europa
van de twaalfde eeuw onderging in sociaal en bestuurlijk opzicht, in het
godsdienstig en economisch leven. In deze periode werd een patroon van
vervolging gecreëerd dat tot op de dag van vandaag wordt toegepast. Een
boeiend boek dat voor heel wat discussie in de academische wereld heeft
gezorgd.
Ander werk van R.I. Moore vind je bij de Engelstalige boeken.
(Uitgeverij Ambo, Baarn - 1988 - ISBN 90-263-0868-X)
Ankie
Nolen
HET LAND DER KATHAREN
Een historische reisgids
Ankie Nolen's historische
reisgids verscheen voor het eerst in 2004 en is intussen uitgegroeid tot
een echte klassieker. Voor de reiziger die in de Languedoc op zoek wil
gaan naar herinneringen aan de katharen is het een onmisbaar en
gemakkelijk hanteerbaar werkinstrument, een lijvig werkinstrument
weliswaar van bijna 350 pagina's. En zoveel is duidelijk: Ankie Nolen is
‘thuis’ in de streek en ze weet dat perfect op de lezer over te brengen.
Na een historische schets van het katharisme en
de kruistocht volgt een beschrijving van tientallen ‘kathaarse’ plaatsen
met, naast de geschiedenis, ook heel wat praktische info (plannetjes,
openingsuren,...). Degelijke, correcte informatie. Of om het met prof. Daniela Müller
te zeggen: “Deze reisgids brengt u terug naar de tijd
van de katharen. De auteur heeft niet alleen de grote feiten en
gebeurtenissen besproken, maar ook de kleine details, de onbekende namen.
Wie weet bijvoorbeeld waar in Zuid-Frankrijk het enige monument staat om
Duitse soldaten uit de 13de eeuw te gedenken? Vlot geschreven, met een groot
gevoel van compassie voor de slachtoffers van kruistocht en Inquisitie,
slaat het boek een brug tussen verleden en heden. Een leesplezier waarvan
men ‘geleerder’ wordt.”
We kunnen ons daar alleen maar bij aansluiten.
(Aspekt - 2012 - ISBN 94-6153-168-0)
Stephen
O’Shea
DE PERFECTE KETTERIJ
Leven en dood van de middeleeuwse katharen
De geschiedenis van de katharen vanaf het begin van de 13de eeuw tot en met
de dood van Guilhem Bélibaste, de laatste kathaarse bon homme die op de
brandstapel belandde (1321), dat is ‘De Volmaakte Ketterij’. De auteur,
Stephen O'Shea, die twee jaar naar het Franse zuiden trok om aan het boek te
werken, is journalist en dat merk je aan zijn stijl: bondig en boeiend.
Slechts 320 pagina's heeft hij nodig voor anderhalve eeuw geschiedenis.
‘De Volmaakte Ketterij’ is, volgens de auteur zelf, geschreven voor
niet-specialisten maar het is wel gebaseerd op het recentste historisch
onderzoek. In het laatste hoofdstuk wordt bovendien afgerekend met de
mythevorming rond de katharen en de huidige commerciële exploitatie van
het thema. Tenslotte volgt nog een uitstekende bibliografie.
Toch één opmerking. De soms wat stroeve vertaling brengt de vlotte stijl
van Stephen O'Shea niet helemaal over. En was het nu écht nodig de graaf
van Toulouse Raimondus te noemen? Wat is er mis met het algemeen gebruikte
Raymond of het Occitaanse Raimon? Petrus-Rogier van Cabaret,
Raimondus-Rogier Trencavel, het doet de leesbaarheid van het boek
geen goed. Een aantal personages mogen om één of andere duistere reden dan weer
wél hun naam behouden. Arnaud-Amaury heet gewoon Arnaud-Amaury en geen
Arnoldus-Amalric of zoiets en ook van troubadour Pèire Vidal heeft de
vertaler, gelukkig, geen Petrus Vidal gemaakt.
Maar laat je vooral niet ontmoedigen, ‘De Volmaakte Ketterij’ is een meeslepend boek dat je moeilijk opzij kan leggen en een boeiende kennismaking met de 13de eeuwse Languedoc. Afsluiten doen we met de bekende Engelse medievist Robert I. Moore, die over The Perfect Heresy schreef: “Een opmerkelijke, misschien wel unieke prestatie: een populair verhaal dat gebaseerd is op ernstig historisch onderzoek en dat geen onzin bevat.”
(Het Spectrum, Utrecht - 2003 - ISBN 90-274-7960-7)
Michel
Roquebert
DE GESCHIEDENIS VAN DE KATHAREN
In 1999 verscheen in Frankrijk Histoire des cathares van Michel Roquebert.
Daarin werden de ca. 3.000 pagina's van zijn vijfdelige L'Epopée cathare
gereduceerd tot 500 pagina's. Minder gedetailleerd dan het originele werk,
maar daarom niet minder volledig.
Het was een boek dat schreeuwde om een Nederlandse vertaling en de
plannen daarvoor bleven dan ook niet uit: een Nederlandse en een Vlaamse uitgeverij bundelden
hun krachten, een ISBN-nummer werd aangevraagd en een vertaler ging aan het werk.
En dan... niets meer. Om een of andere duistere reden ging het project niet door.
Het was dan ook een complete verrassing toen we vernamen dat uitgeverij IJzer uit Utrecht bijna
twintig jaar later alsnog een vertaling zou uitbrengen. En ditmaal bleef het niet
bij geruchten: ze hielden woord en het boek ligt intussen in de boekhandel...
En we kunnen kort en duidelijk zijn: ben je geïnteresseerd in de geschiedenis van de katharen, maar dan wel de geschiedenis gebaseerd op alle beschikbare historische bronnen en dus niet op basis van verzonnen verhaaltjes, of ‘intuïtie’ zoals sommige ‘auteurs’ het noemen, dan moet je absoluut dit boek in huis halen. Naast de fascinerende inhoud heeft het ook alle kenmerken van een goede Roquebert: helder, boeiend, meeslepend... Zeker lezen!
(Uitgeverij IJzer, Utrecht - 2017 - ISBN 978-90-8684-150-9)
Yves
Van Buyten & Willy Vanderzeypen
KATHAREN IN EUROPA
1209-2009 - Kruistochten en Inquisitie
De
ontdekking van enkele authentieke kathaarse teksten zorgde, een flinke
halve eeuw geleden, voor een totaal nieuwe aanpak van het historisch
onderzoek naar de middeleeuwse ketterijen. De verbluffende resultaten
daarvan veegden de oude
conclusies van een vijandige geschiedschrijving van tafel. Intussen
draait de internationale research op volle toeren en tonen de ketters eindelijk
hun ware gelaat.
Beide gepassioneerde auteurs
zijn reeds jaren actief op dit rumoerige onderzoeksterrein, één van hen
leeft en werkt sinds 1998 in
Zuid-Frankrijk. Ze zijn verbonden aan diverse studiecentra (waaronder
Studiecentrum Als Catars) en publiceerden samen warm onthaalde boeken en vernieuwende
artikels over de katharen. Met grote aandacht voor
de achtergronden en de mens zetten zij deze belangrijke bladzijde uit
onze westerse geschiedenis glashelder uiteen. Alsof ze ooggetuigen waren
beschrijven en verklaren ze waarom duizenden mannen en vrouwen
in Europa hun leven gaven voor het kathaarse ideaal, een drama dat
niemand onberoerd kan laten. De katharen en hun
gelovigen werden immers overal meedogenloos vervolgd. Met bloedige
kruistochten probeerde Rome in Zuid-Frankrijk de ambitieuze
protestbeweging met wortel en tak uit te roeien. Dat mislukte. Nog 100
jaar van extreme terreur door de pauselijke Inquisitie waren nodig om de
volkse solidariteit te breken en de netwerken op te rollen.
Deze editie van ‘Katharen in Europa’ verscheen in 2009, precies
acht eeuwen na het begin van de kruistochten tegen de katharen. Het boek
volgt het recentste historisch onderzoek op de voet. Eén van
de belangrijkste resultaten van dat onderzoek is dat de historici de
piste van een eenduidig katharisme definitief verlaten hebben. Waar
er vroeger alleen onderscheid werd gemaakt tussen ‘gematigd’ (Italië)
en ‘radicaal’ (Languedoc) dualisme, weet men nu dat die opdeling niet
klopt. Ze was gebaseerd op het werk van katholieke polemisten die er
alle belang bij hadden de katharen in een slecht daglicht te stellen.
Men weet nu dat er in het middeleeuwse Europa een enorme verscheidenheid
aan bewegingen en opvattingen bestond. Daarom spreekt men vandaag beter
niet meer over ‘het katharisme’ maar over ‘de katharismen’. En van die
veelheid aan ‘katharismen’ is dit boek ongetwijfeld het compleetste
overzicht dat momenteel in het Nederlands beschikbaar is.
Wie het boek wil gebruiken voor verdere studie of onderzoek, maar ook
wie gewoon snel een bepaalde referentie wil opzoeken, kan veen
Register van persoonsnamen downloaden van de
Tekstenpagina.
Let wel, het gaat hier om de uitgave uit 2009 die verscheen bij
uitgeverij SociuS in Castelnaudary (F).
(SociuS, Castelnaudary (F) - 2009 - ISBN 978-905904036-6)
Meer info:
www.sociusboeken.wordpress.com
Yves
Van Buyten & Willy Vanderzeypen
DE TEMPELIERS
Huurlingen van de paus
Vanuit een diepe religieuze overtuiging gaven de tempelridders met
honderden hun leven voor een ideaal waarmee zij zich volledig
identificeerden: de verovering en het behoud van Jeruzalem. Door hun
korpsgeest en kadaverdiscipline werden zij een levende legende. Met de
steun van de Kerk en de hoge adel groeide de orde uit tot een machtige
organisatie. Geldverslindende militaire operaties werden gefinancierd
met de opbrengst van commanderijen, handel, zeevaart en
bankactiviteiten. Maar met de tijd kreeg de tempeliersorde een slechte
reputatie en werd na het verlies van Palestina de inzet van een
machtsstrijd tussen Kerk en staat.
In het eerste deel wordt vooral de maatschappelijke, religieuze en
politieke samenhang van een tijd geschetst, beheerst door monniken en
ridders, waarin het ideaal van de tempeliers ontstond.
De militaire operaties van de tempeliers aan het front met de moslims
komen uitgebreid aan bod in het tweede deel dat handelt over de
kruistochten.
Het derde deel bekijkt de organisatie van de commanderijen, de handel en
het bankwezen waarmee de kostelijke operaties in het Heilig Land en
Spanje gefinancierd werden. De auteurs gaan op zoek naar de
overblijfselen van tempeliersites in België, Nederland en het Pays
Cathare.
Het vierde deel is integraal gewijd aan het beruchte en dramatische
proces van de Franse koning tegen de tempeliers en zijn strijd daarover
met de paus.
In het vijfde deel worden enkele prangende vragen beantwoord over de
schat, de symboliek, de relatie met de katharen en de schuldigheid.
Tenslotte wordt in het zesde deel verteld wat er later met de
procesdocumenten is gebeurd en worden een twintigtal sleuteldocumenten
voor het eerst in het Nederlands gepubliceerd. Zo komen de acteurs zelf
aan het woord.
Een boek dat op het eerste zicht misschien niet echt thuishoort op
deze website maar dat is een foute indruk. De periode is dezelfde en
de auteurs gaan uitgebreid in op de verhouding tussen de tempelorde en
de katharen. En dat is een thema waarover tot op vandaag, op wat
ongegronde beweringen en fantasieën na, weinig bekend was.
(Vlaanderen: Aqua Fortis - 2005 - ISBN 9059040457)
(Nederland: Synthese - 2005 - ISBN 9062719902)
Meer info:
www.sociusboeken.wordpress.com
Yves
Van Buyten & Willy Vanderzeypen
BERNARDUS VAN CLAIRVAUX
Van monnik tot ketterjager
Vanaf 1120 lijkt alles in het Westen te draaien rond Berbard van Fontaine, een Bourgondische ridderzoon die monnik wordt in de nieuwe orde van Cîteaux.
Zijn hoofdabt vertrouwt hem de stichting toe van Clairvaux. Pausen en bisschoppen sturen hem als hun voorman over alle wegen van Europa om de zaak van Rome te verdedigen tegen de heftige kritiek vanuit de stadsscholen en ketterse kringen.
De charismatische monnik wordt een invloedrijk staatsman en is bijwijlen
meer paus dan die van Rome. Bernardus verandert het leven van duizenden
mensen en beïnvloedt de christelijke mystiek voor altijd. Hij scheidt
vechtende legers en lanceert de tweede kruistocht. Hij steunt de
tempeliers en predikt tegen de eerste katharen...
We zijn in de fascinerende twaalfde eeuw, een belangrijke
scharnierperiode en het geestelijke begin van onze moderne maatschappij.
Tussen elkaar tegensprekende heiligenlevens en zwarte legendes gaan Yves
Van Buyten en Willy Vanderzeypen op zoek naar de historische mens
Bernardus en vele van zijn tijdgenoten. Daarbij vertrekken ze vanuit hun
grondige kennis van de middeleeuwse mens en zijn mentaliteiten. Recente
wetenschappelijke bevindingen verwerken zij in een voor iedereen
toegankelijke tekst.
(SociuS, Castelnaudary (F) - 2008 - ISBN 978-909023223-2)
Meer info:
www.sociusboeken.wordpress.com
Yves
Van Buyten & Willy Vanderzeypen
HET VERHAAL VAN DE GRAAL
Symboliek, propaganda en mythen
De graal is een dascinerend symbool dat als geen ander de literatuur en
cultuur van de middeleeuwen na 1180 heeft beïnvloed. Het concept stond
voor een dubbele zoektocht: naar het materiële heilige voorwerp en naar
het spirituele in zichzelf. Het leven van koning Arthur en de avonturen
van zijn ridders van de Ronde Tafel vormen samen de sluitsteen van een
buitengewone literaire constructie waarin het wonderbaarlijke,
theologie, liefde, ridderdeugden en oorlog zich vermengen.
Na de publicatie van de allereerste graalroman door een Franse
topdichter in opdracht van de graaf van Vlaanderen ontwikkelde zich een
grote verscheidenheid van gralen. Vandaag worden er nog steeds nieuwe
bedacht, zoals het bloedlijngeheim van Jezus en Maria Magdalena in ‘De
Da Vinci Code’. De universele mythe bevat inderdaad alle ingrediënten om
voortdurend mensen te begeesteren en is wereldwijd diep geworteld in de
collectieve verbeelding.
Yves Van Buyten en
Willy Vanderzeypen plaatsen de graalmythe in haar middeleeuwse context
en grijpen terug naar de oorspronkelijke teksten. Zij bieden de lezer
sleutels om de symboliek en metaforen in de graalromans moeiteloos te
kunnen decoderen. Vervolgens graven ze dieper naar de ideologische
propaganda die in de scenario’s verborgen zit en minder onschuldig is
dan op het eerste zicht lijkt. Niet toevallig loopt de hoofdcyclus van
de graalromans syncroon met de vervolging van de katharen in Vlaanderen
en de kruistochten tegen de beschermheren van de katharen in het Zuiden.
De
auteurs gaan ook na wie historisch verantwoordelijk was voor de
productie van latere graalmythen, gekoppeld aan Montségur, de katharen,
de tempeliers, Leonardo da Vinci, pastiir Saunière van
Rennes-le-Château, de militante occitanisten en zelfs de interesse van
het Buitse nazi-regime.
(SociuS,
Castelnaudary (F) - 2011 - ISBN 978-29538666-05)
Meer info:
www.sociusboeken.wordpress.com
Yves
Van Buyten & Willy Vanderzeypen
RIDDERKONINGEN STRIJDEN OM EUROPA
De slag van Muret - 1213
De slag van Bouvines - 1214
De auteurs gidsen de lezer door de fascinerende tijd van machtige pausen en
ridderkoningen, van ketterijen en kruistochten, van bloeiende handelssteden
en zeer populaire graalromans. Twee voorname veldslegan vormen de dubbele
kern van dit vernieuwende werk.
In 1213 wil de ambitieuze koning van Aragon in Muret, nabij Toulouse,
samen met zijn zuiderse bondgenoten de sterke kruisvaarders in de pan
hakken en uit het zuiden verdrijven. Een enorm rijk van de Loire tot
Zuid-Spanje kondigt zich aan. Tien maanden later staat in Bouvines
(Bovelingen) het leger van de Franse koning in slagorde. Aan de andere
kant dreigen de geallieerden uit Engeland, Duitsland, Holland,
Vlaanderen en Brabant. Zij willen de vorst in het zand doen bijten en
zijn kroondomein onder elkaar verdelen. Vlaanderen verdedigt zich niet
zoals tijdens de latere Guldensporenslagn maar valt aan!
Vanuit eigentijdse verslagen met ooggetuigen analyseren de auteurs
beide gebeurtenissen. Voor dit onderzoek vertaalden zij oude teksten
en bezochten zij de slagvelden en omgeving. In een meeslepende en
toegankelijke stijl beschrijven zij deze sleutelmomenten met diepgaande
gevolgen voor Toulouse, Frankrijk en de Lage Landen. Heel wat beweringen
verwijzen ze naar het rijk der legenden, al blijven de gebeurtenissen
verbluffend.
(SociuS,
Castelnaudary (F) - 2013 - ISBN 978-29538666-12)
Meer info:
www.sociusboeken.wordpress.com
John
van Schaik
UNDE MALUM
Dualisme bij manicheeërs en katharen
Unde malum: waar komt het kwaad vandaan? Zowel de laat-antieke
manicheeërs als de (radicale) katharen in de hoge middeleeuwen leren het
dualisme: naast het goede principe of de goede God bestaat er een slecht
principe. Maar is dat voldoende om een verwantschap tussen de
manicheeërs en de katharen te veronderstellen?
Geschiedschrijvers, vanaf de middeleeuwen tot vandaag de dag, zien in de
katharen vaak (neo)manicheeërs. Men baseert de (vermeende) verwantschap
tussen die stromingen op het dualisme dat beide aanhangen. Ook in
populaire en esoterische kringen leeft deze opvatting.
Maar waarop
baseert men zich?
John van Schaik onderzoekt in zijn studie allereerst of de ketters in de
periode van 1000 tot 1150 een vorm van dualisme kennen. Zij worden
immers door tijdgenoten reeds manicheeërs genoemd. Hij komt tot de
conclusie dat dit ten onrechte is. De ketters in deze periode zijn
allereerst kerkhervormers die kritiek hebben op de corrupte geestelijkheid.
Na 1150 verschijnen de katharen. Is hun dualisme verwant aan dat van de manicheeërs?
Om deze vraag te beantwoorden onderzoekt Van Schaik onder meer de anti-manichese
teksten van Augustinus, de manichese teksten zelf, anti-kathaarse teksten en
radicaal kathaarse bronnen. Uit de fundamentele verschillen die aan het licht
komen, concludeert de onderzoeker dat er weinig inhoudelijke verwantschap
bestaat tussen de manicheeërs en de radicale katharen.
(Ten Have - 2004 - ISBN 90-2595-377-8)
John
van Schaik
DE KATHAREN
Feit en fictie
Goede Nederlandstalige boeken over de katharen blijven eerder zeldzaam.
Er zijn weinig originele studies en wat de vertalingen betreft tonen onze
uitgevers zich doorgaans niet van hun meest geïnspireerde kant. Als gevolg
daarvan krijgen we wel vertalingen in onze maag gesplitst van totaal
overbodige boeken van Jean Blum en Rene Weis maar blijven de Franse
klassiekers van Anne Brenon en Michel Roquebert, om er maar twee te
noemen, voor de Vlaamse en Nederlandse lezer onbereikbaar. Begrijpe
wie kan.
Het is dus normaal dat we naar een nieuw Nederlands boek over de katharen
met meer dan gewone belangstelling uitkijken. Vooral als het de ondertitel
‘Feit en fictie’ draagt want er is dringend nood aan zo'n boek waarin de
fabels van de historische werkelijkheid worden gescheiden. De vraag is of
de vlag hier ook de lading dekt. John van Schaik is de auteur die met ‘Unde
Malum’ de stelling dat er een verband zou bestaan tussen het dualisme
van de manicheeërs en dat van de katharen naar het rijk der fabelen
verwees. In zijn nieuwste boek gaat hij na in hoeverre de katharen deel
uitmaakten van het zgn. ‘esoterische christendom’. Dat is de mystieke gnostische
vorm van het christendom, de tegenhanger van het ‘exoterische’ of
kerkelijke christendom. De twee raakten definitief gesplitst in de vierde eeuw.
Volgens de auteur is het antwoord neen, de katharen waren gnostieke christenen,
geen esoterische christenen
Maar dat is dus de interpretatie van de auteur, met het scheiden van ‘feit en
fictie’ heeft het weinig te maken en je kan je ook afvragen in hoeverre deze
conclusie relevant is voor de gewone lezer die geen antroposofische achtergrond
heeft en die misschien de indruk zal hebben dat het nog maar
eens gaat om ‘etiketjes plakken’. John van Schaik voelt zich in deze materie
echter thuis als een vis in het water en raast als een wervelwind door de
voorgeschiedenis, de geschiedenis, de leer, de vervolging en de verdwijning
van de katharen. Hij tracht dat te doen in een vrij eenvoudige en heldere taal
maar de materie zelf is zo ingewikkeld dat heel wat ongeoefende lezers
waarschijnlijk door het bos de bomen niet meer zien.
<
Lees de hele recensie van Marc Bogaerts. >
(Ten Have/Davidsfonds - 2007 - ISBN 978-90-7794233-8)
Rene
Weis
DE LAATSTE KATHAREN
Geloof, seks en heldenmoed in een middeleeuwse Franse gemeenschap
Vijfentwintig jaar na
het verschijnen van Emmanuel Le Roy Ladurie’s meesterwerk ‘Montaillou’ doet René Weis het hele
verhaal nog eens dunnetjes over. Ook dit boek behandelt de laatste
‘opflakkering’ van het katharisme in het begin van de 14de eeuw, zeer
beperkt in tijd en plaats. Weis heeft deze periode ongetwijfeld grondig
geresearched waarbij hij zich voornamelijk op inquisitiebronnen heeft gebaseerd. Hij
heeft ook veel tijd doorgebracht in de streek en is op zoek gegaan naar
de historische plaatsen uit de geschiedenis van Montaillou.
Maar dat is nu precies ook het zwakke punt van het boek. Wie
uitsluitend de ‘periode
Montaillou’ bestudeert met de bedoeling zo iets over het katharisme te leren
is verkeerd bezig en dat wordt hier overduidelijk geïllustreerd. Het begint
al bij de inleiding: “... Vrouwen werden derhalve bestempeld als een
instrument van de zondeval en een schepping van de duivel. Ondanks deze
vrouwenhaat waren er kathaarse perfectae geweest in de periode
voorafgaand aan de val van Montségur in 1244...”
Die ‘vrouwenhaat’ vinden we terug bij de rooms-katholieke kerk en daardoor
ongetwijfeld ook voor een stuk in de middeleeuwse samenleving maar niet
bij de katharen, het is een raadsel waar Weis deze onzin vandaan heeft.
‘Les Femmes Cathares’, het schitterende werk van Anne Brenon over de rol
van de vrouw in het katharisme, is opgenomen in de bibliografie aan
het einde van het boek maar blijkbaar heeft Weis het zelf niet gelezen.
‘Perfectae’ of bonnes femmes zijn er namelijk altijd geweest,
ook na de val van Montségur, en precies zij waren
in hoge mate verantwoordelijk voor de doorbraak van de religie in de
Languedoc.
<
Lees de hele recensie van Marc Bogaerts. >
(Het Spectrum - 2001 - ISBN 90-274-6632-7)
Karel
Wellinghoff
DE ROEP VAN DE KATHAREN
Hun geschiedenis, hun leer en de samenhang met
het heden
Van Karel Wellinghoff, die ook enkele ‘katharenromans’ op zijn naam heeft staan, verscheen
bij uitgeverij Aspekt ‘De Roep van de Katharen’. Geen roman ditmaal, maar een
non-fictieboek. Zo staat het tenminste vermeld op de achterzijde. En gelukkig maar dat het
daar staat, want aan de inhoud zal je het niet merken. ‘De schrijver heeft gekozen voor een
benaderingswijze waarbij hij feit en fictie bijeen brengt,’ zo lezen we verder.
Een nogal vreemd uitgangspunt voor een non-fictieboek... En volkomen in
tegenspraak met wat in de inleiding staat: ‘Er is behoefte om feit en fictie te
scheiden en, in een historisch verantwoord kader, voor eens en altijd vast
te stellen hoe het nu eigenlijk precies zat met de katharen en degenen die
hen bestreden.’ Dat is precies waar tientallen historici in heel Europa (en
daarbuiten) al meer dan een halve eeuw mee bezig zijn, maar dát lijkt aan
Karel Wellinghoff volkomen te zijn voorbijgegaan. Dit boek kon evengoed
geschreven zijn in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Van de vele baanbrekende
studies die sindsdien zijn gepubliceerd en die een nieuw licht werpen
op de geschiedenis, maar vooral ook op de inhoud en de verspreiding
van de kathaarse religie, heeft deze auteur klaarblijkelijk nog nooit gehoord...
De eerste zin van het boek luidt: ‘Van de katharen is veel bekend, toch
blijven zij, ondanks de hoeveelheid aan historische en speculatieve informatie,
in nevelen gehuld.’ Een dooddoener van formaat die stilaan afgezaagd
begint te klinken, de werkelijkheid is helemaal anders: het beeld dat
we van de katharen hebben is de laatste jaren alleen maar scherper en
duidelijker geworden. Maar wie de romans van Wellinghoff gelezen heeft
zal niet verbaasd zijn: de katharen waarover hij schrijft zijn niet de katharen
die leefden in de 13de-eeuwse Languedoc (en in de rest van Europa, maar
ook dat lijkt hij niet te weten), het zijn katharen die alleen maar bestaan in
de verbeelding van de auteur.
<
Lees de hele recensie van Marc Bogaerts. >
(Aspekt - 2014 - ISBN 9789461534248)
Nederlandse boeken | Franse boeken | Engelse boeken | Romans | Historische Bronnen